Folikül uyarıcı hormon veya kısaca FSH, cinsel gelişim ile yumurtalıklar ve testislerin işlevini etkilediği için üreme üzerinde önemli etkileri olan bir hormondur. Beyinde bulunan hipofiz bezinin ürettiği bu hormon, kadınlarda adet döngüsünün kontrolüne ve yumurtalıklarda yumurtalık üretimine yardımcı olur. FSH miktarı adet döngüsü boyunca değişiklik göstermekle birlikte yumurtlama gerçekleşmeden hemen önce en yüksek seviyelerdedir.
FSH’nin ne işe yaradığını, neden önemli olduğunu ve doğurganlık açısından ne ifade ettiğini bu yazıda okuyabilirsiniz.
FSH nedir?
FSH, hipofiz bezi tarafından salgılanan, cinsel gelişim ve üreme bakımından önemli bir role sahip bir hormondur. Yumurtalıkların ve testislerin işlevini etkileyen bu hormon kadınlarda yumurta foliküllerinin olgunlaşmasına ve yumurtanın bırakılmasına yardımcı olmaktadır. FSH olmadan adet döngüsünün devam etmesi ve yumurtalıkların yumurta bırakması mümkün değildir.
FSH seviyeleri kan testiyle kolay bir şekilde ölçülebilmektedir. FSH seviyeleri ölçülerek kişinin doğurganlığı ve menopoza girip girmediği hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. Doğurganlık değerlendirilirken FSH’nin yanı sıra östrojen gibi diğer hormonların da ölçülmesi gerekebilmektedir.
Kadınlarda FSH seviyeleri şu durumlarda ölçülebilmektedir:
- Kısırlığın nedenini bulmak
- Yumurtalıkların işleviyle ilgili sorun olup olmadığını anlamak
- Adet düzensizliğinin veya adet görmemenin nedenini bulmak
- Menopozun başlayıp başlamadığını anlamak
FSH Ne İşe Yarar?
FSH üreme çağındaki kadınlarda adet döngüsünün düzenlenmesine yardımcı olur. FSH, yumurtalıklardaki folikülleri uyarır ve yumurtlamanın gerçekleşmesini destekler. Yumurtalıklardaki foliküller büyüdükçe östrojen ve az miktarda progesteron salgılamaya başlar.
Yumurtlama, 28 günlük bir adet döngüsünün 14. gününde gerçekleşir. Her adet döngüsünün 6 ila 14. günleri arasında FSH salgılanır ve yumurtalıklardan birindeki foliküller olgunlaşmaya başlar. 10 ila 14. günlere gelindiğinde ise foliküllerden yalnızca bir tanesinde yumurta olgunlaşır. 14. güne gelindiğinde LH hormonundaki ani artışla birlikte folikül parçalanır ve içindeki yumurtayı bırakır.
Yumurta bırakan folikül sonrasında korpus luteum adı verilen oluşuma dönüşür ve yüksek miktarda progesteron üretir. Progesteron, FSH üretimini engelleyerek rahim duvarının gebelik için hazırlanmasına yardımcı olur.
Bu aşamadan sonra yumurta fallop tüplerine ve rahme ulaşmak üzere 5 günlük yolculuğuna başlar. Bu yolculuk sırasında yumurtanın spermle bir araya gelip yumurtanın döllenmesi halinde gebelik gerçekleşir. Döllenmenin gerçekleşmemesi halinde ise adet döngüsünün sonlarına doğru korpus luteum parçalanmaya başlar. Sonrasında progesteron üretimi azalır ve adet kanaması gerçekleşir. Adet kanamasıyla birlikte FSH’de tekrar artış olur.
Gebelik için FSH Kaç Olmalı?
Doğurganlığın değerlendirilmesi için FSH yapılacaksa testin adet döngüsünün hangi döneminde yapılacağı çok önemlidir. Adet gören kadınlarda FSH seviyesi günden güne değişiklik gösterir. Ancak genel olarak doğurganlığın değerlendirilmesi için yapılan FSH testi adet döngüsünün 3. gününde gerçekleştirilir.
Kadınlarda normal FSH seviyeleri genel olarak şu şekildedir:
| Normal FSH seviyeleri | |
| Ergenlik öncesi | 0–4 IU/L |
| Ergenlik dönemi | 0,3–10 IU/L |
| Üreme çağı | 4,7–21,5 IU/L |
| Menopoz sonrası | 25,8–134,8 IU/L |
FSH seviyeleri doğurganlığı değerlendirmek için kullanılan ölçütlerden biri olmakla tek başına belirleyici değildir. Bu nedenle doğurganlığınız ve hamile kalmayla ilgili sorularınız varsa doktorunuza danışmanız çok önemlidir.
FSH Yüksekliği Neden Olur?
FSH’nin normalden yüksek olması genellikle yumurtalıklarda bir sorun olduğuna işaret etmektedir. Yumurtalıkların yeterince östrojen üretememesi halinde hem FSH hem de LH seviyelerinde artış meydana gelir. Bu durum erken yumurtalık yetmezliği ile ilişkilidir.
Nadiren görülmekle birlikte bazen hipofiz bezi de FSH seviyelerinin yükselmesine yol açabilmektedir. Bu durum bazen yumurtalıkların aşırı büyümesine ve karında sıvı birikmesine neden olan yumurtalık hiperstimülasyon sendromuna yol açabilir.
Bunların yanı sıra FSH’nin menopozda doğal olarak yükselmesi normaldir. FSH seviyeleri menopoz nedeniyle yükseldiyse sıcak basması, vücut ağırlığında artış, vajinal kuruluk, adet düzensizliği, uyku bozuklukları, ruh halinde değişimler ve kemik kaybı gibi sorunların görülmesi mümkündür.
FSH Düşüklüğü Neden Olur?
Bazı durumlarda FSH seviyelerinin düşük olması da mümkündür. FSH seviyelerinin düşmesine genelde hipofiz bezini ve hipotalamusu etkileyen sorunlar neden olmaktadır.
Kadınlarda FSH düşüklüğünün nedeninin hipogonadotropik hipogonadizm olması halinde estradiol ve inhibin seviyeleri de düşüktür. Bu da foliküllerin olgunlaşmasını etkileyebilmektedir. FSH düşüklüğünde adet düzensizliği veya adet görememe söz konusu olabilir.
FSH seviyelerinin düşük olması halinde hormon takviyeleriyle tedavi mümkün olabilir. Bununla birlikte FSH seviyelerinizin düşük olduğundan endişeleniyorsanız, herhangi bir takviye kullanmadan önce doktorunuza danışmanız ve FSH testi yaptırmanız çok önemlidir.
FSH ve Menopoz
Yumurtlama ve adet görme, üreme çağındaki kadınların pek çoğunda her ay gerçekleşmektedir. Ancak bu durum menopoza geçiş süreci olan perimenopoz sırasında düzensiz hale gelmeye başlamaktadır.
Menopoz genellikle 45 ila 55 yaşları arasında görülmektedir. Bu sürecin 7 ila 14 yıl sürmesi mümkündür. Son görülen adetin üzerinden 12 ay geçmesi halinde menopozun başladığı kabul edilmektedir.
Menopoz bir bozukluk veya sağlık sorunu değildir. Menopoz, yumurtalıklardaki folikül sayısının hızlı bir şekilde azaldığı bir süreçtir. Foliküller östrojen ürettiği için foliküllerin azalmasıyla östrojen üretiminde de azalma başlamaktadır.
Östrojen seviyelerinin azalmasıyla birlikte vücut, folikülleri uyarmak için daha fazla FSH üretilmesini ister. Ancak bu FSH’yi kullanacak kadar folikül bulunmadığı için bu durum kan dolaşımındaki FSH seviyelerinde artışa neden olur. Son olarak östrojen seviyelerinin belli bir seviyeye düşmesiyle adet dönemleri son bulur.
Menopoz sonrası süreçte dahi vücutta adrenal bezleri tarafından üretilen testosterondan dönüştürülen östrojen seviyeleri az miktarda bulunmaya devam eder. Hormonlarda yaşanan bu değişimlerle birlikte görülen menopoz belirtilerinin şiddeti kişiden kişiye büyük değişiklikler gösterebilir.
FSH Nasıl Ölçülür?
FSH seviyeleri kan örneği alınarak ölçülmektedir. Doktorunuz, doğurganlığınızı değerlendirmek ve bazı sağlık sorunlarını tespit etmek için FSH testinin yanı sıra aşağıdaki hormon testlerini yaptırmanızı isteyebilir:
- Lüteinleştirici hormon (LH)
- Estradiol ve/veya progesteron
- Bu testlerin yapılması, aşağıdaki sorunların nedenini belirlemeye yardımcı olabilmektedir:
- Kısırlık
- Yumurtalıklarla ilişkili sorunlar
- FSH üretimini etkileyen hipofiz bezi veya hipotalamus sorunları
- Adet düzensizliği
- Menopoz
Sonuç Olarak
FSH seviyeleri, doğurganlığı ve menopozu anlamak açısından yardımcı olabileceği için gerekmesi halinde FSH testi yaptırmak önemlidir. FSH seviyelerinin adet döngüsü boyunca sürekli artış ve azalış göstermesi nedeniyle değerlerinizin doğurganlık açısından normal olup olmadığının anlaşılması için döngünüz boyunca birden fazla FSH testi yaptırmanız gerekebilir.
FSH genellikle doğurganlığın anlaşılması için ölçüldüğü için menopoza giren kadınlarda genelde FSH testine ihtiyaç duyulmamaktadır. 45 yaşından büyük kadınlarda adet düzensizliği, sıcak basması, ruh halinde değişimler, uyku bozuklukları ve vajinal kuruluk gibi belirtiler menopoz teşhisi için genelde yeterli olmaktadır.
Bununla birlikte 40 yaşın altındaki kadınlarda FSH testi doğurganlıkla ilgili sorunların ve erken menopozun söz konusu olup olmadığının anlaşılması için yardımcı olarak kullanılabilmektedir.
