Prolaktin, hipofiz bezi tarafından üretilen bir hormondur. Özellikle süt üretimi ile ilişkili olmasıyla bilinen bu hormon vücuttaki çeşitli süreçlerden sorumlu olduğundan dolayı sağlık açısından önemlidir. Prolaktinin vücutta yetersiz ya da fazla üretilmesi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir.
Prolaktin hormonunun vücuttaki görevlerini, prolaktin seviyelerindeki artış ve azalışların nedenlerini ve ne zaman prolaktin testi yaptırmanız gerekebileceğini bu yazıda okuyabilirsiniz.
Prolaktin Hormonu Nedir?
Prolaktin hormonu, emzirme ve bazı meme dokularının gelişimi dahil olmak üzere vücuttaki çeşitli süreçlerden sorumlu bir hormondur. Erkeklerde ve hamile olmayan kadınlarda normalde prolaktin üretimi düşük olmaktadır. Hamile veya emziren kadınlarda ise hormon seviyeleri daha yüksektir.
Prolaktin hormonunun üretiminin çoğundan hipofiz bezi sorumludur. Hipofiz bezi, beynin alt kısmında bulunan bir bezdir. Endokrin sisteminin bir parçası olan hipofiz bezi prolaktin dahil olmak üzere pek çok hormonun üretiminden sorumludur. Dopamin ve östrojen hormonları prolaktin üretimini ve prolaktinin hipofiz bezinden salınmasını kontrol eder.
Merkez sinir sistemi, bağışıklık sistemi, rahim ve meme bezleri de prolaktin üretebilmektedir. Meme ucu stimülasyonu, egzersiz ve stres gibi faktörler bu dokularda prolaktin üretimini teşvik edebilmektedir.
Prolaktin Hormonu Ne İşe Yarar?
Prolaktin hormonu vücuttaki pek çok süreçten sorumludur. Bununla birlikte prolaktinin vücuttaki esas görevleri şu şekildedir:
Meme bezlerinin gelişimi ve süt üretimi
Gebelik sırasında prolaktin, östrojen ve progesteron hormonları süt üretimini teşvik ederi. Prolaktin, süt üretiminin meydana geldiği meme dokularının büyümesini sağlar. Ayrıca hücreleri süt bileşenlerini oluşturması için uyarır. Bu bileşenler arasında laktoz, kazein ve lipitler bulunmaktadır.
Emzirme
Doğum sonrası vücuttaki progesteron seviyelerinin düşmesiyle prolaktin reseptörlerinin sayısında artış olur. Bu da süt salgılanmasını sağlar. Bununla birlikte doğum sonrası prolaktin seviyeleri sürekli yüksek kalmaz ve yalnızca bebeği emzirirken artış gösterir. Bebeğin emzirilmediği zamanlardaysa prolaktin seviyeleri düşer ve süt üretimi azalır. Emzirme dönemi sonlandırıldıktan sonra ise prolaktin seviyeleri birkaç hafta içinde hamile kalmadan önceki seviyelerine döner.
Prolaktin Seviyesi Nasıl Ölçülür?
Prolaktin seviyeleri kan örneği alınarak kolay bir şekilde ölçülebilmektedir. Prolaktin seviyelerinizin normalden yüksek olabileceğini gösteren belirtileriniz varsa doktorunuzu ziyaret edebilirsiniz. Doktorunuz, prolaktin yüksekliğinden şüphelenmesi halinde kan testi yaparak ortada bir sorun olup olmadığını kontrol edecektir.
Prolaktin testinin nasıl yorumlanacağı laboratuvardan laboratuvara farklılık gösterebilir. Bu nedenle değerleriniz, testi yaptırdığınız laboratuvarın belirlediği aralıklara göre yorumlanacaktır. Bununla birlikte prolaktin seviyeleri için belirlenmiş olan normal değer aralıkları genel olarak şu şekildedir:
- Erkeklerde: 20 ng/mL’den düşük (mililitre başına nanogram)
- Hamile olmayan ve emzirmeyen kadınlarda: 25 ng/mL’den düşük
- Hamile veya emziren kadınlarda: 80 ila 400 ng/mL
Prolaktin Yüksekliği Nedir?
Prolaktin seviyelerinin hamilelik sırasında ve emzirme döneminde yükselmesi normaldir. Bu dönemler haricinde prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olan en önemli faktör prolaktinomadır. Prolaktinoma, hipofiz bezinde oluşan ve aşırı prolaktin üretimine neden olan iyi huylu bir tümördür. Prolaktinomalar en fazla 40 yaşın altındaki kadınlarda görülmektedir. Prolaktinoma genelde ilaçla tedavi edilmekle birlikte bazen cerrahi operasyonlara veya radyoterapiye başvurulması da gerekebilmektedir.
Prolaktinomanın yanı sıra aşağıdaki faktörler de hamilelik ve emzirme dönemi dışında prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olabilmektedir:
- Vücudun maruz kaldığı fiziksel stres
- Egzersiz
- Cinsel ilişki
- Yemek yemek
- Uyarılma
- Göğüs yaralanması
- Epilepsi nöbetleri
Yukarıdaki faktörlerin yanı sıra bazı ilaçlar da prolaktin yüksekliğine neden olabilmektedir. Örneğin, dopamin seviyelerini etkileyen ilaçlar prolaktin üretiminin artmasına neden olabilmektedir. Prolaktin seviyelerinin yükselmesine neden olabilen diğer ilaçlar şu şekildedir:
- Klozapin hariç risperidon gibi bazı antipsikotik ilaçlar
- Yüksek tansiyon ilaçları
- Mide bulantısı ve kusma tedavisinde kullanılan ilaçlar
- Opioid içeren ağrı kesici ilaç
İlaçların yanı sıra bazı sağlık sorunları da prolaktin seviyelerinde artışa yol açabilir:
- Böbrek sorunları
- Hipotiroidi
- Zona
Prolaktin yüksekliğinin kadınlarda neden olduğu belirtiler ise şu şekildedir:
- Emzirmeyen kadınlarda süt üretimi
- Adeet düzensizliği veya adet görmeme
- Kısırlık
- Cinsel isteğin azalması
- Cinsel ilişki sırasında kuruluk
Prolaktin yüksekliğinin her zaman tedavi edilmesi gerekmez. Tedavi ihtiyacı prolaktin yüksekliğine neden olan faktöre göre belirlenecektir. Bununla birlikte prolaktin yüksekliğinin nedeni ufak bir hipofiz bezi tümörüyse (prolaktinoma) veya ortada bir neden yoksa tedavi gerekmeyebilir. Bazı durumlarda prolaktin seviyelerini düşürmek veya prolaktinomanın boyutlarını küçültmek amacıyla ilaç kullanılabilir.
Prolaktin Yüksekliği Kısırlık Yapar mı?
Kadınlarda prolaktin yüksekliği, östrojen hormonunun üretimini engelleyebilmektedir. Östrojen seviyelerinin düşük olması hipofiz bezine giden beyin sinyallerinin bozulmasına neden olabilir. Bu da adet döngüsünü ve yumurtlamayı etkileyen gonadotropin hormonunun hipofiz bezi tarafından üretilmesini etkileyebilir. Bu durumda adet düzensizliği veya adet görmeme, cinsel istekte azalma, vajinal kuruluk ve kısırlık gibi sorunlar meydana gelebilir.
Prolaktin yüksekliği yukarıdaki sorunlara neden oluyorsa ilaç tedavisine başvurulabilir. Prolaktin yüksekliğinin nedeni prolaktinoma ise ilaçlarla genellikle tümörün boyutunun küçültülmesi hedeflenir. Ancak tedavide kullanılan ilaçlar mide sorunlarına neden olabileceği için ilaç miktarının kademeli olarak arttırılması önemlidir.
Prolaktinomalar genelde küçük boyutlarda olmakla birlikte büyük boyutlarda olanlar beyin ve göz arasındaki sinirlere baskı uygulayarak çeşitli sorunlara yol açabilir. Bu durumda özellikle ilaç tedavisi işe yaramıyorsa ameliyat ve radyoterapi gibi tedavi yöntemlerine başvurmak gerekebilir.
Prolaktin Düşüklüğü Nedir?
Prolaktin seviyelerinin normalden düşük olması, hipofiz bezinin normal bir şekilde çalışmadığını gösteriyor olabilir. Prolaktin seviyelerinin düşük olmasının nedenleri arasında şunlar bulunabilir:
- Şok halindeki kişilere verilen dopamin
- Parkinson hastalığı tedavisinde kullanılan levodopa
- Şiddetli baş ağrılarında kullanılan ergot alkaloidleri
Düşük prolaktin seviyelerinin genelde tedavi edilmesi gerekli görülmemektedir.
Ne Zaman Doktora Gitmek Gerekir?
Adet düzensizliği ve cinsel istekte azalma gibi aşırı prolaktin üretimine işaret eden belirtileriniz varsa doktorunuzu ziyaret etmelisiniz. Doktorunuz, kan testi ile prolaktin seviyelerinizin ölçülmesini sağlayabilir ve bu sayede ihtiyacınız olması halinde gerekli tedavi planını oluşturabilir.
Sonuç Olarak
Prolaktin, hamilelik ve emzirme açısından önemli bir hormondur. Hamilelik veya emzirme dönemi dışında prolaktin seviyelerinin yüksek olması genelde çok ciddi bir sorun olmamakla birlikte yaşam kalitesinin azalmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle prolaktin üretimiyle ilgili sorununuz olabileceğini gösteren belirtileriniz varsa doktorunuzu ziyaret etmeniz ve neler yapabileceğinizi öğrenmeniz çok önemlidir.
