Endometriozis ya da çikolata kisti, kadınların günlük hayatlarını etkileyebilen bir sağlık sorunudur. Endometriozis, endometriuma yani rahmin iç tabakasına benzer bir dokunun rahim dışında büyümesiyle meydana gelmektedir. Endometriozis, adet dönemlerinin şiddetli ve ağrılı geçmesine yol açabileceği gibi doğurganlık sorunlarına da yol açabilmektedir.
Çikolata kisti, kanserli bir doku olmamakla birlikte görüldüğü bölgeye zarar verebilmekte ve yapışıklıklar oluşturabilmektedir. Bu da üreme organlarını etkileyerek adet döneminde sorunlara ve hamile kalmada zorluğa neden olabilmektedir.
Endometriozisin ne olduğunu, neden meydana geldiğini, belirtilerini, tedavisini ve endometriozise dair merak ettiğiniz diğer şeyleri bu yazıda okuyabilirsiniz.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Nedir?
Endometriozis, rahmin iç tabakasına benzer bir dokunun vücudun diğer bölümlerinde büyümesidir. Bu doku, vücudun diğer bölümlerinde görüldüğünde günlük hayatı etkileyen bazı sorunlara neden olabilmektedir. Endometriozisin neden olduğu en büyük sorunlardan bir tanesi ise hamile kalmakta zorluk yaşamaktır.
Rahim içerisindeki endometrium adı verilen tabaka, hamilelik gerçekleşmediğinde adet kanamasıyla birlikte dışarı atılmaktadır. Endometrium normalde rahimden atılarak vücudu terk etmektedir. Hamile kalınması halinde ise embriyoyu gelişiminin ilk aşamalarında desteklemektedir.
Endomerioziste ise rahim içerisindekine benzeyen soku karın, pelvis ve hatta göğüs bölgesinde görülebilmektedir. Hormonlara karşı duyarlı olan bu doku, adet dönemi sırasında iltihaplanabilmektedir. Bu doku aynı zamanda yumurtalık kistlerine, lezyonlara, nodüllere, yapışıklıklara ve skar dokuya da neden olabilmektedir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Belirtileri
Endometrioziste pek çok belirti görülmekle birlikte hastalığın en önemli belirtisi ağrıdır. Endometrioziste görülen ağrı her zaman hastalığın şiddetiyle orantılı değildir. Bu ağrı karın, pelvik bölge ve bel bölgesinde görülebilmektedir.
Endometriozisi olan kadınlarda ağrı dışında aşağıdaki belirtilere de rastlanabilmektedir:
- Çok ağrılı geçen adet dönemleri
- Adet döneminde veya adet dönemleri arasında karın veya sırt ağrısı
- Cinsel ilişki sırasında ağrı
- Adet dönemleri arasında lekelenme veya şiddetli adet kanaması
- Kısırlık
- Ağrılı bağırsak hareketleri
Bazı sağlık sorunları, endometriozisle benzer belirtilere neden olabileceği için hastalığın teşhisi zor olabilir. Endometriozisle benzer belirtilere neden olabilen sağlık sorunlarından bazıları şunlardır:
- Pelvik inflamatuar hastalık
- Yumurtalık kistleri
- Huzursuz bağırsak sendromu
Hastalığınızın teşhisini en iyi yapacak kişi doktorunuz olduğu için belirtilerinizi takip etmeli ve doktorunuza bunlardan bahsetmelisiniz. Hastalıkların neden olabileceği komplikasyonları engellemek adına şiddetli ağrı veya adet dışı kanama gibi belirtileriniz olması halinde doktorunuzu bir an önce ziyaret etmelisiniz.
Ne Zaman Doktora Gitmek Gerekir?
Endometriozisiniz olduğuna işaret eden belirtileriniz varsa doktorunuzu ziyaret etmeniz gerekir. Endometriozis, kontrol altına alınması zor bir sorun olabileceği için erken teşhis almanız, bu konuda uzmanlaşmış bir doktora başvurmanız ve teşhisinizi tam olarak anlamanız, belirtilerinizi daha iyi yönetmeniz adına faydalı olacaktır.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Neden Olur?
Endometriozisin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte aşağıdakilerin endometriozise neden olabileceği düşünülmektedir:
Retrograd menstrüasyon
Retrograd menstrüasyon, endometriyal hücreleri içeren adet kanının vücuttan çıkmak yerine fallop tüplerinden pelvik boşluğa geri gitmesidir. Bu hücreler, pelvik duvara ve pelvikteki organların yüzeylerine yapışıp büyüyerek her adet döngüsünde kalınlaşmaya ve kanamaya devam eder.
Periton hücrelerinin dönüşmesi
İndüksiyon teorisine göre hormonlar veya bağışıklık faktörleri, peritonal hücrelerin (karnın iç tarafındaki hücreler), endometriyumdakilere benzer hücrelere dönüşmeleri söz konusudur. Bu da endometriozise neden olabilmektedir.
Embriyonik hücrelerin dönüşmesi
Östrojen gibi hormonlar, gelişimin en erken aşamalarındaki embriyonik hücrelerin, ergenlik döneminde endometriyumdakilere benzer hücrelere dönüşmesine neden olabilir.
Cerrahi prosedürler sonrası skar dokular
Histerektomi ya da sezaryen gibi cerrahi prosedürler sonrası endometriyal hücreler, açılan kesiye yapışabilmektedir.
Endometriyal hücrelerin taşınması
Kan damarları veya lenfatik sistem, endometriyal hücrelerin vücudun diğer bölgelerine taşınmasına neden olabilir.
Bağışıklık sistemi bozuklukları
Bağışıklık sistemiyle ilgili sorunlar, vücudun rahmin dışında gelişen endometriyal benzeri dokuların bağışıklık sistemi tarafından tanınıp yok edilmesini engelleyebilir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Risk Faktörleri
Endometriozis riskini arttıran faktörlerden bazıları şunlardır:
- Daha önce hiç doğum yapmamış olmak
- Erken adet görmeye başlamak
- İleri bir yaşta menopoza girmek
- Kısa süren adet döngülerine sahip olmak
- Vücutta östrojen seviyelerinin fazla olması veya fazla östrojene maruz kalmak
- Beden kitle endeksinin düşük olması
- Ailede endometriozisi olan bireyler olması
- Adet dönemi sırasında kan akışını engelleyen sağlık sorunlarına sahip olmak
- Üreme sistemi bozuklukları
Endometriozis genelde adet görmee başladıktan birkaç yıl sonra ortaya çıkmaktadır. Gebelikle birlikte endometriozis belirtilerinde geçici bir azalma görülebilir veya belirtiler, östrojen kullanılmadığı takdirde menopozla birlikte tamamen ortadan kaybolabilir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Komplikasyonları
Endometriozisin neden olabileceği çeşitli komplikasyonlar bulunmaktadır. Endometriozisi olan kadınlarda doğurganlıkla ilgili sorunlar görülebilmektedir. Gebeliğin gerçekleşmesi için yumurta ile spermin bir araya gelmesi gerekirken endometriozis nedeniyle tıkanan fallop tüpleri nedeniyle bunun gerçekleşmesi mümkün olmayabilir. Kısırlıkla ilgili sorunların çözümü için bazen ilaç tedavisi yeterli olmakla birlikte bazense tüp bebek gibi yardımcı üreme tekniklerine ihtiyaç duyulabilmektedir.
Endometriozisi olan kadınlarda bağırsak veya mesaneyle ilgili sorunlar da görülebilmektedir. Endometriozis, bağırsak hareketleri nedeniyle tetiklenen ağrıya neden olabileceği gibi idrarda ya da dışkıda kan görülmesine de neden olabilmektedir. Endometriozisin üreterde şiddetli bir şekilde görüldüğü durumlarda ise böbreklerde şişkinlik görülebilmektedir.
Endometriozis bazen akciğerleri veya diyaframı etkileyerek adet döneminde nefes darlığına, göğüs ağrısına ve akciğer sönmesine yol açabilmektedir. Endometriozisin neden olabileceği tüm bu sorunlar günlük hayatınızı ciddi anlamda etkileyebileceği için doktorunuzu ziyaret ederek gerekli tedaviyi görmeniz önemlidir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Nasıl Teşhis Edilir?
Endometriozis gibi pelvik ağrıya neden olabilecek sağlık sorunlarının teşhisi için belirtilerinizi ve bu belirtilerin nerede ve ne zaman ortaya çıktığını doktorunuza anlatmanız gerekir. Bunun yanı sıra endometriozis teşhisinde aşağıdaki testlerin ve prosedürlerin gerçekleştirilmesi de gerekebilir:
Pelvik muayene
Pelvik muayene sırasında pelviste anormallikler olup olmadığı kontrol edilir. Bu sayede kist veya skar gibi sorunlar varsa bunlar tespit edilebilir. Bununla birlikte çikolata kisti oluşmadıysa endometriozis teşhisi pelvik muayene ile mümkün olmayabilir.
Ultrason
Ultrason ile yüksek frekanslı ses dalgaları kullanarak vücudun içerisini görüntülemek mümkündür. Ultrason ile üreme organları kontrol edilebilir. Bununla birlikte ultrason ile endometriozisiniz olup olmadığı kesin olarak belirlenememekte, yalnızca oluşan çikolata kistleri tespit edilebilmektedir.
Emar (MR)
Emar (MR), manyetik alan ve radyo dalgalarının kullanılmasıyla vücuttaki organları ve dokuları görüntülemede kullanılmaktadır. Emar (MR) ile endometriozis ameliyatının planlaması yapılabilir ve çikolata kistlerinin yeri tespit edilebilir.
Laparoskopi
Bazı durumlarda karnın içerisini görüntülemek için laparoskopi yapılması gerekebilir. Genel anestezi altında gerçekleştirilen bu prosedürde göbek deliğine yakın bir yere kesi açılır ve rahim dışında endometriyal doku olup olmadığı kontrol edilir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavisi
Endometriozisin kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Endometriozis tedavisinde amaç ağrıyı kontrol altına almak ve doğurganlıkla ilgili sorunları gidermektir.
Endometriozis belirtilerini kontrol altına almak için genellikle ilaç tedavisi uygulanmaktadır. Ağrı kesici ilaçlarla ve hormon terapileriyle endometriozisin neden olduğu rahatsızlıkların azaltılması amaçlanmaktadır.
Endometriozis tedavisinde kullanılan hormon ilaçlarından bazıları şu şekildedir:
Hormonlu doğum kontrol yöntemleri
Östrojen ve progesteron veya yalnızca progesteron içeren doğum kontrol hapları, endometriozis tedavisinde sıkça kullanılmaktadır. Hapların yanı sıra vajinal halka, enjeksiyon ve spiral gibi yöntemlere de başvurulabilmektedir. Hormonlu doğum kontrol yöntemlerinin kullanılmasının amacı adet dönemlerinin daha hafif hale getirilmesine yardımcı olmaktır. Bu nedenle bu yöntemler hamile kalmaya çalışan kadınlar için uygun değildir.
Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH)
Bu ilaçlar, adet döngüsünün gerçekleşmesine yardımcı olan hormonları durdurmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu sayede üreme sistemi bir süreliğine çalışmamakta ve bu sayede ağrıda rahatlama sağlanmaktadır.
Danazol
Adet görmeyi sağlayan hormonları durduran hormon ilaçlarından biri ise danazol’dur. Bu ilaç, endometriozis belirtilerini ortadan kaldırırken ara sıra adet görmeye veya hiç adet görmemeye neden olmaktadır.
Kısırlık tedavisi
Endometriozis, gebe kalmayı zorlaştırabilmektedir. Bu nedenle endometriozis nedeniyle gebe kalmakta zorluk yaşıyorsanız, kısırlık tedavisi görmeniz gerekebilir. Kısırlık tedavisinde genel olarak yumurtalıkların uyarılması ve daha fazla yumurta üretilmesi sağlanmaktadır. Bununla birlikte tedavinizin nasıl ilerleyeceğine doktorunuz durumunuzu değerlendirerek karar verecektir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Ağrısına Ne İyi Gelir?
Endometriozis ağrılarını geçirmek için reçetesiz olarak satılan ağrı kesicileri ve nonsteroid anti-inflamatuar ağrı kesicileri kullanabilirsiniz. Ağrı kesicilerin yanı sıra ameliyat da ağrıları rahatlatmada ve doğurganlığı desteklemede etkili olabilmektedir.
Endometriozis ağrıları için uygulayabileceğiniz bir diğer tedavi, ısı tedavisidir. Isı bandı veya sıcak su torbası ile uygulanabilen ısı tedavisi, ağrıyan bölgedeki kasları rahatlatarak ağrıları azaltabilmektedir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Ameliyatı
Endometriozis teşhisi ve tedavisinde ameliyatın gerekli görüldüğü durumlar da bulunmaktadır. Endometriozis ameliyatı, ağrıyı azaltmada ve hatta bazense doğurganlığı arttırmada işe yarayabilmektedir.
Endometriozis kronik bir rahatsızlık olduğu için ameliyat sonrası hissedilen rahatlama geçici olabilmekte ve belirtiler birkaç yıl içerisinde geri dönebilmektedir. Endometriozisin şiddeti, ameliyat sonrası belirtilerin ne sürede geri dönebileceğini etkileyebilmektedir.
Endometriozis tedavisi için ameliyat yapılacaksa en iyi sonuçların elde edilmesi için tedavi genellikle ilaçlarla desteklenmektedir. Doktorunuz, ameliyatın yanı sıra ağrı için ilaçlar kullanmanızı ve pelvik taban rehabilitasyonu görmenizi isteyebilir.
Endometriozis tedavisinde uygulanan cerrahi prosedürler şu şekildedir:
Laparoskopi
Bu prosedürde karında çok küçük bir kesi açılarak laparoskop adı verilen alet bu kesiden geçirilmektedir. Ucunda kamera bulunan bu küçük alet sayesinde vücudun içine bakılabilmekte ve endometriozis teşhisi konulabilmektedir. Sonrasında farklı bir alet kullanılarak lezyonlar çıkarılabilmektedir.
Histerektomi
Endometriozisin çok şiddetli olduğu durumlarda histerektomi yapılabilmektedir. Endometriozisin şiddetine ve skar dokunun büyüklüğüne bakılarak histerektomi ile rahmin alınması gerekebilmektedir. Bu prosedür, gelecekte bebek sahibi olmak isteyen kadınlar için uygun değildir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Endometriozis bazı vakalarda kendiliğinden geçebilmektedir. Endometrioziz lezyonları zaman içerisinde küçülebilmekte ve rahatsızlık vermeyecek bir seviyeye gelebilmektedir. Menopoz sonrası vücuttaki östrojenin azalmasının da endometriozisin gerilemesiyle ilişkili olabileceği de düşünülmektedir.
Endometriozis kronik bir rahatsızlık olduğu için ağrı gibi belirtileri kontrol altına almak adına sürekli bir tedavi gerekir. Bu nedenle endometriozisinizi uzun dönemde kontrol altında tutmak için doktorunuzu düzenli olarak ziyaret etmelisiniz.
Endometriozis tedavi edilmediğinde zaman içerisinde yapışıklıklara, kistlere ve skar dokulara neden olabilmektedir. Bunlar, özellikle adet döneminde kronik ağrılara yol açabilmektedir. Endometriozisi olan pek çok kadın hamile kalmakta da sorun yaşamaktadır. Bu nedenle doğurganlıkla ilgili sorunları çözmek için de endometriozis tedavisi önemlidir.
Endometriozis (Çikolata Kisti) için Doktor Randevusuna Nasıl Hazırlanmak Gerekir?
Endometriozis tedavisi için bir kadın doğum uzmanına gitmeniz gerekir. Ancak kısırlık sorunu yaşıyor ve bunun için bir çözüm arıyorsanız, kısırlık alanında uzmanlaşmış bir doktora görünmelisiniz.
Doktor randevunuz sırasında aklınızdaki soruların hepsini hatırlamanız zor olabileceği için randevunuza gitmeden önce doktorunuzla konuşmak istediğiniz şeyleri not almanız faydalı olacaktır. Bunun için aşağıdaki maddelerin yer aldığı bir liste hazırlayabilirsiniz:
- Yaşadığınız belirtileri not alın. Endometriozisle ilgili olmayabileceğini düşündüğünüz şeyleri dahi bir yere yazın.
- Kullandığınız ilaçları ve takviyeleri not alın. Bunları ne sıklıkta ve ne dozda kullandığınızı da yazmayı unutmayın.
- Doktora giderken yanınızda bir aile üyeniz veya arkadaşınız olmasına dikkat edin. Randevunuz sırasında her şeyi aklınızda tutamayabileceğiniz için yanınızda birinizin olması iyi olacaktır.
- Yanınıza bir not defteri alın ya da telefonunuzu kullanın. Bu sayede doktorunuzun söylediği önemli şeyleri not alabilirsiniz.
- Doktorunuza soracağınız soruların listesini hazırlayın. En önemli soruları başa yazın ve randevunuz sırasında bunların cevaplandığından emin olun.
Endometriozis hakkında doktorunuza sorabileceğiniz temel sorulardan bazıları şunlardır:
- Endometriozis nasıl teşhis edilir?
- Endometriozis tedavisinde kullanılan ilaçlar nelerdir? Belirtilerimi iyileştirebilecek ilaçlar var mı?
- İlaç kullanımının neden olabileceği yan etkiler var mı?
- Hangi durumlarda ameliyat önerirsiniz?
- Ameliyattan önce veya sonra ilaç kullanmam gerekecek mi?
- Endometriozis tedavisi ile doğurganlığımı arttırmam mümkün mü?
- Deneyebileceğin alternatif bir tedavi mevcut mu?
Doktorunuzun size söylediği her şeyi anladığınızdan emin olun. Anlamadığınız yerlerde doktorunuza tekrar soru sormaktan çekinmeyin.
