Polikistik over sendromu ya da kısaca PKOS, yumurtalıkların erkeklik hormonu olan androjenleri yüksek miktarlarda üretmesiyle ortaya çıkmaktadır. Sendromun adının polikistik over olması, yumurtalıklarda çok sayıda kist olmasını ifade etmektedir. Bununla birlikte PKOS’u olan bazı kadınlarda kist bulunmazken bazı kadınlarda ise Polikistik over sendromu olmadan kist bulunabilmektedir.
Normalde adet döngüsü içerisinde yumurtalıklardan biri, olgunlaşmış bir yumurta bırakmaktadır. Bu sayede yumurtanın sperm ile döllenmesi mümkün olmaktadır. Yumurtanın döllenmemesi halinde ise yumurta parçalanmakta ve adet görülmektedir. Ancak bazı kadınlarda yumurtlamanın gerçekleşmesi için yeteri kadar hormon üretilmemektedir. Bu da yumurtalıklarda çok sayıda küçük kistler oluşmasına neden olabilmektedir.
Yumurtlama olmaması sonucu oluşan kistler, androjen hormonu üretmektedir. PKOS’u olan kadınlarda androjen seviyeleri genellikle yüksek olmaktadır. Bu da adet döngüsüyle ilgili başka sorunlar yaşanmasına neden olabilmektedir. Aynı zamanda PKOS’ta görülen diğer belirtilere yol açabilmektedir.
Polikistik Over Sendromu Belirtileri
Polikistik over sendromu belirtileri genellikle ilk kez adet görülmesiyle birlikte başlamaktadır. Bununla birlikte belirtiler bir süre adet gördükten sonra da ortaya çıkabilmektedir.
PKOS belirtileri kadından kadına değişiklik göstermekle birlikte PKOS teşhisi için aşağıdaki belirtilerden en az ikisine sahip olmak gerekir:
- Adet düzensizliği: Adet düzensizliği veya az adet görmek, PKOS’un en sık görülen belirtisidir. Normalden daha uzun süren adet dönemlerine sahip olmak da PKOS belirtisi olabilir. PKOS’ta yılda dokuz kereden olacak şekilde adet görmek mümkündür. Ayrıca adet dönemleri arasında 35 günden fazla süre olabilir. Adet düzensizliği veya az adet görmek nedeniyle gebe kalmada zorluk yaşanabilir.
- Çok fazla androjen hormonu: Androjen seviyelerinin çok yüksek olması, yüzde ve vücutta aşırı tüylenmeye neden olabilir. Bu soruna hirsutizm adı verilmektedir. Androjen yüksekliği aynı zamanda şiddetli sivilcelenmeye ve erkek tipi kelliğe de neden olabilir.
- Polikistik yumurtalıklar: Yumurtalıklar daha büyük hale gelebilir. Yumurtalıkların kenarlarında olgunlaşmamış yumurtalar içeren foliküller büyüyebilir. Yumurtalıklar gerektiği şekilde çalışmayabilir.
PKOS belirtileri, obezite sorunu yaşayan kişilerde daha şiddetli şekilde görülebilmektedir.
Polikistik Over Sendromu Neden Olur?
Polikistik over sendromunun kesin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte PKOS’a neden olabileceği düşünülen faktörler şu şekildedir:
İnsülin direnci
İnsülin, pankreas tarafından üretilen bir hormondur. İnsülin, vücudun ana besin kaynağı olan şekerin hücreler tarafından kullanılmasını sağlar. Hücreler, insülin aktivitesine karşı dirençli hale gelirse kan şekeri seviyelerinde artış olur. Bu da vücudun kan şekeri seviyelerini düşürmek için zamanla daha fazla insülin üretmesine neden olur.
Vücutta çok fazla insülin üretilmesi, erkeklik hormonu androjenin çok fazla üretilmesine neden olabilir. Bu da yumurtalıklardan birinin yumurta bırakmasını sağlayan yumurtlama sürecinde sorunlara yol açabilir.
İnsülin direncinin belirtilerinden bir tanesi, boynun alt kısmında, koltuk altılarında, kasıkta veya göğüslerin alt kısmında görülen koyu lekelerdir. İnsülin direncinin diğer belirtileri arasında iştahta artış ve kilo alma olabilir.
Düşük dereceli inflamasyon
Beyaz kan hücreleri, enfeksiyon veya yaralanmaya tepki olarak çeşitli maddeler üretir. Beyaz kan hücrelerinin bu tepkisi, düşük dereceli inflamasyon olarak bilinmektedir. Araştırmalar, PKOS’u olan kadınlarda uzun süreli ve düşük dereceli inflamasyonun, polikistik yumurtalıkların androjen üretmesini tetikleyebileceğini göstermektedir. Bu da kalp ve kan damarlarıyla ilgili sorunlara yol açabilmektedir.
Genetik
Araştırmalara göre bazı genlerin Polikistik over sendromu ile ilişkisi olabilir. Bu nedenle ailesinde PKOS’lu kadınlar bulunan kişilerde PKOS görülebilir.
Fazla androjen
PKOS’ta yumurtalıkların fazla androjen üretmesi söz konusu olabilir. Androjen seviyelerinin çok yüksek olması, yumurtlamayla ilgili sorunlara yol açabilir. Sonuç olarak yumurtlama düzenli olarak gerçekleşmeyebilir. Fazla androjen aynı zamanda hirsutizme ve akneye neden olabilir.
Polikistik Over Sendromu Komplikasyonları
PKOS’u olan kadınlarda bazı sağlık sorunlarının daha sık görülmesi mümkündür. PKOS’un neden olabileceği komplikasyonlardan bazıları şu şekildedir:
- Kısırlık
- Gebelik diyabeti veya gebelik nedeniyle yüksek tansiyon
- Non-alolik yağlı karaciğer hastalığı
- Metabolik sendrom
- Tip 2 diyabet veya gizli şeker
- Uyku apnesi
- Depresyon, kaygı ve yeme bozuklukları
- Endometriyal kanser
PKOS’ta obezite de görülebilir ve belirtilerin daha kötü hale gelmesine neden olabilir.
Polikistik Over Sendromu Teşhisi Nasıl Konur?
PKOS teşhisi için yapılabilecek belli bir test yoktur. Bu nedenle öncelikle belirtilerinizi, kullandığınız ilaçları ve diğer sağlık sorunlarınızı doktorunuza anlatmanız gerekir. Doktorunuz, kilonuzdaki değişiklikler veya adet döngülerinizle ilgili sorular sorabilir. Fiziksel muayene sırasında ise aşırı tüylenme, insülin direnci ve akne gibi belirtiler olup olmadığına bakılabilir.
PKOS teşhisi için gereken ilk adımlar tamamlandıktan sonra şu yöntemlere başvurmak gerekebilir:
Pelvik muayene
Pelvik muayene sırasında üreme organlarında kitle, oluşum veya başka değişiklikler olup olmadığına bakılır.
Kan testi
Kan testi, hormon seviyelerini ölçmek için kullanılır. Kan testi ile adet dönemiyle ilgili sorunlara neden olabilen etkenler değerlendirilebilir. Ayrıca açlık kolesterolünü ve trigliserit seviyelerini ölçen testler yapılması gerekebilir. Glikoz tolerans testi ise vücudun şekere verdiği tepkinin anlaşılması için kullanılabilir.
Ultrason
Ultrason ile yumurtalıkların görünümü ve rahim içi tabakanın kalınlığı kontrol edilebilir. Vajinaya yerleştirilen transdüser adı verilen cihaz ile yayılan ses dalgalarının bilgisayar ekranına görsel olarak yansımasıyla yumurtalıklar ve rahim kontrol edilebilir.
PKOS teşhisi aldıysanız, doktorunuz yaşayabileceğiniz diğer komplikasyonlar için de test yapmak isteyebilir. Bu testler arasında şunlar yer alabilir:
- Kan şekerini, glikoz toleransını ve kolesterol ile trigliserit seviyelerini düzenli olarak kontrol etmek
- Depresyon ve kaygı kontrolü
- Obstrüktif uyku apnesi kontrolü
Polikistik Over Sendromu Tedavisi
PKOS tedavisi, çeşitli faktörlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu faktörler arasında yaşınız, belirtilerinizin şiddeti ve genel sağlığınız yer alabilir. PKOS için göreceğiniz tedavi aynı zamana gelecekte bebek sahibi olmak isteyip istemediğinize bağlı olarak da değişiklik gösterebilir.
Doktorunuz, adet döngülerinizi düzenlemek için şu tedavileri önerebilir:
Kombine doğum kontrol hapları
Östrojen ve progestin içeren haplar, androjen üretimini azaltır ve östrojeni düzenler. Hormonların düzenlenmesi, endometriyal kanser riskinizi azaltabilir ve kanamalarınızın düzenli hale gelmesine, aşırı tüylenme ve aknelerden kurtulmanıza yardımcı olabilir.
Progestin terapisi
Birkaç ayda bir 10 ila 14 gün progestin kullanmak, endometriyal kansere karşı koruma sağlayabilir. Ancak progestin tedavisinin androjen seviyelerini düzenleyici ve gebeliği engelleyici etkileri bulunmamaktadır. Bu nedenle gebe kalmak istemiyorsanız, yalnızca progestin içeren minipill veya progestin içeren spiral kullanmanız daha iyi olacaktır.
Gebe kalmanız için yumurtlamanızı düzenleyici bir tedavi görmek istiyorsanız, doktorunuz şu ilaçları kullanmanızı önerebilir:
- Klomifen sitrat
- Ağız yolu ile alınan klomifen sitrat, adet döngüsünün ilk yarısında kullanılır.
- Letrozol
- Yumurtalıkları uyarmak için kullanılabilir.
- Metformin
Tip 2 diyabet için kullanılan bu ilaç ile insülin direncini düzeltmek ve insülin seviyelerini düşürmek mümkün olabilir. Klomifen sitrat kullanımı sonrası gebe kalamadıysanız, doktorunuz yumurtlamayı desteklemesi için metformin kullanmanızı önerebilir. Gizli şekeriniz vara metformin ile tip 2 diyabetin ilerlemesini önlemek ve kilo vermeye katkı sağlamak mümkün olabilir.
Polikistik over sendromu, gebe kalmayla ilgili sorunlara yol açabildiği için bebek sahibi olmak istiyorsanız, doktorunuzla tüp bebek tedavisi gibi yardımcı üreme teknikleri hakkında konuşabilirsiniz.
Polikistik over sendromu nedeniyle görülen aşırı tüylenme ve akne tedavisinde kullanılabilen ilaçlar ise şu şekildedir:
Doğum kontrol hapları
Bu haplar, aşırı tüylenme ve akneye neden olabilen androjen üretimini azaltır.
Spironolakton
Bu ilaç, androjenin cilt üzerindeki etkilerini engelleyerek aşırı tüylenmeye ve akneye çözüm olabilir. Ancak spironolakton, doğum kusurlarına neden olabileceği için bu ilacı kullanırken etkili bir doğum kontrol yöntemi kullanmaya dikkat edilmelidir.
Eflornitin
Yüzdeki tüylenmeyi yavaşlatmak için kullanılır.
Tüylerden kurtulmak
İğneli epilasyon veya lazer epilasyon gibi yöntemler, fazla tüylerden kurtulmayı sağlayabilir. İğneli epilasyonda ufak iğneler, her bir kıl folikülüne sokulur ve sonrasında ufak elektrik akımı verilir. Bu sayede kıl folikülüne zarar verilir ve yok edilir. Lazer epilasyonda ise istenmeyen tüylere lazer ışını uygulanır. Tüylerden kurtulmak için aynı zamanda tıraş, ağda ve epilatör gibi yöntemler de tercih edilebilir. Ancak bu yöntemlerin geçici olduğunu unutmamak gerekir.
Akne tedavisi
Akne tedavisinde hap şeklinde ilaçlar ya da kremler kullanabilir. Akne tedavisi için neler kullanabileceğinizi doktorunuza danışabilirsiniz.
Polikistik Over Sendromu Geçer mi?
Doktorunuzun belirlediği tedavi planı ile PKOS’unuzun kontrol altına alınması mümkündür. Bununla birlikte PKOS nedeniyle yaşadığınız belirtileri azaltmak için kendi kendinize yapabileceğiniz bazı şeyler bulunmaktadır:
Sağlıklı kilonuzda olun
Kilo vermek, insülin ve androjen seviyelerini düşürmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle ihtiyacınız varsa doktorunuza nasıl kilo verebileceğinizi danışabilirsiniz. Ayrıca bir diyetisyenle birlikte çalışarak kilo verme hedeflerinize ulaşabilirsiniz.
Karbonhidratı sınırlayın
Fazla karbonhidrat tüketme, insülin seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Bu nedenle düşük karbonhidratlı bir beslenme düzeninin, PKOS’unuz açısından faydalı olup olmayacağını doktorunuza danışabilirsiniz. Karbonhidrat tüketeceğiniz zaman ise kan şekerinizin daha yavaş yükselmesini sağlayacak kompleks karbonhidratlar tüketin. Kompleks karbonhidratlar, sebze ve meyvelerde, tam tahıllarda ve pişmiş kuru fasulye ve nohutta bulunmaktadır.
Hareketli olun
Egzersiz, kan şekeri seviyelerini düşürmeye yardımcı olmaktadır. Bu nedenle PKOS’unuz varsa günlük aktivitenizi arttırmaya ve düzenli olarak egzersiz yapmaya çalışın. Bunları yapmanız, insülin direncini tedavi edebilir ve hatta önleyebilir. Hareketli olmak aynı zamanda kilonuzu kontrol altında tutmanıza ve diyabet gelişimini engellemeye de yardımcı olabilir.
Ne Zaman Doktora Gitmek Gerekir?
Adet dönemlerinizle ilgili sorunlarınız varsa, gebe kalmakta zorluk yaşıyorsanız veya vücudunuzda fazla androjen olduğunu gösteren belirtiler varsa doktorunuzu ziyaret etmelisiniz. Vücudunuzda fazla androjen olduğunu gösteren belirtiler arasında yüzde ve vücutta aşırı tüylenme, akne ve erkek tipi kellin görülebilmektedir.
Doktor Randevusuna Nasıl Hazırlanmak Gerekir?
PKOS teşhisi için bir kadın doğum uzmanına başvurabilirsiniz. Randevunuza gitmeden önce şunları not almanız randevu sırasında işinizi kolaylaştıracaktır:
- Belirtileriniz ve bunların ne zamandır sürdüğü
- Adet döngüleriniz, adet döneminizin ne kadar sürdüğü ve kanamanızın yoğunluğu
- Vitaminler ve takviyeler dahil olmak üzere hangi ilaçları kullandığınız
- Sağlığınızla ilgili bahsetmeniz gereken diğer konular
- Doktorunuza sormak istediğiniz sorular
- Doktorunuza sormak istediğiniz sorular arasında şunlar bulunabilir:
- Hangi testleri yaptırmamı önerirsiniz?
- Polikistik over sendromu gebe kalma şansımı etkiler mi?
- Belirtilerimi iyileştirecek veya gebe kalmama yardımcı olacak ilaçlar var mı?
- Polikistik over sendromu uzun vadede sağlığımı nasıl etkileyecek?
- Yaşam tarzımda ne gibi değişiklikler yapmam gerekir?
- Başka sağlık sorunlarım da var. Bunların hepsini nasıl birlikte kontrol altına alabilirim?
Doktorunuzun size soracağı sorular arasında ise şunlar bulunabilir:
- Belirtileriniz neler? Ne sıklıkta gerçekleşiyor?
- Belirtileriniz ne kadar kötü?
- Belirtileriniz ne zaman başladı?
- İlk kez adet görmeye başladığınızdan beri kilo aldınız mı? Ne kadar kilo aldınız ve ne zaman aldınız?
- Belirtilerinizi daha iyi veya daha kötü hale getiren şeyler fark ettiniz mi?
- Gebe kalmaya çalışıyor musunuz veya gelecekte gebe kalmak ister misiniz?
- Ailenizdeki kadınlarda Polikistik over sendromu teşhisi almış olan birileri var mı?
Sonuç Olarak
Polikistik over sendromu veya kısaca PKOS, üreme çağındaki kadınları etkileyen sorunlardan bir tanesidir. PKOS’un neden olduğu belirtilerle başa çıkmak, fiziksel ve duygusal açıdan yorucu olabilmektedir. Bununla birlikte PKOS’unuzu doktorunuzun belirlediği tedavi planına uyarak ve yaşam tarzınızda olumlu değişiklikler yaparak kontrol altına alabilir ve yaşam kalitenizi arttırabilirsiniz.
